Co to jest metformina? Jak przyjmować lek i kiedy go unikać (przeciwwskazania)

Metformina to popularny lek stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2. Co warto o nim wiedzieć? Którzy pacjenci mogą go stosować, a kto powinien unikać metforminy? Dowiedz się więcej na ten temat!

Metformina to lek, który zwiększa wrażliwość komórek w organizmie na insulinę, więc powoduje zmniejszenie stężenia glukozy we krwi. Kiedy warto po niego sięgnąć? Jakie są zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego? Sprawdź!

Działanie metforminy w leczeniu cukrzycy typu 2

Metformina to doustny lek przeciwcukrzycowy, którego zadaniem jest zmniejszenie stężenia glukozy we krwi. Jest on na tyle bezpieczny, że nawet w dużych dawkach nie wywołuje hipoglikemii (tzw. stanu niedocukrzenia). Leczenie metforminą polega na zmniejszeniu ilości wytwarzanej w wątrobie glukozy poprzez zwiększenie działania insuliny w tkance tłuszczowej i mięśniowej organizmu. Lek ten jest często stosowany u chorych na cukrzycę typu 2 – terapia zalecana jest zwłaszcza tym pacjentom, którzy poza cukrzycą borykają się również z otyłością. Wówczas wraz z przyjmowaniem metforminy należy również zmienić swój styl życia. Ważne jest włączenie do codziennej rutyny aktywności fizycznej (na początek może to być chociaż spacer) oraz zmiana nawyków żywieniowych. Leku nie stosuje się jednak w przypadku, gdy u osób z cukrzycą typu 2 doszło już do powikłań na tle choroby. Metforminę można stosować równolegle z insuliną.

Jak stosować ten lek?

Odpowiednią dla danego pacjenta dawkę leku każdorazowo ustala lekarz diabetolog na podstawie aktualnego badania stężenia glukozy we krwi. Natychmiast po przyjęciu leku do krwi wchłania się on w ilości równej 40-60%. Maksymalne stężenie metformin w organizmie następuje dopiero po ok. 2,5 godziny od przyjęcia zaleconej dawki (jeśli przyjęto lek o wchłanianiu natychmiastowym). W przypadku tabletek o przedłużonym uwalnianiu czas ten wydłuża się nawet do 7 godzin. Lek niemal w całości (90%) zostaje wydalony z organizmu w ciągu 24 godzin od przyjęcia. Jednak, jeśli pacjent cierpi na choroby nerek (głównie niewydolność nerek), wydalanie to zostaje zmniejszone.

Rys historyczny, czyli co jeszcze warto wiedzieć o metforminie

Metformina należy do pochodnych biguanidu. Zaletą tych leków (i ich cechą szczególną) jest to, że w trakcie działania nie obniżają one glikemii poniżej wartości prawidłowych. Leki takie do terapii cukrzycy zostały wprowadzone jeszcze w latach 50. XX w. Poza nimi wykorzystywano wówczas również 2 inne środki, czyli fenforminę oraz buforminę. Te dwa leki nie sprawdziły się jednak i z uwagi na dużą liczbę groźnych skutków ubocznych szybko zostały całkowicie wycofane. Stosowanie metforminy w cukrzycy zostało natomiast oficjalnie zatwierdzone niemal na całym świecie. Lek zatwierdziło Swissmedic w Szwajcarii w roku 1960. W Kanadzie lek może być stosowany legalnie od 1972 roku. Najdłużej na wydanie zgody na leczenie metforminą pacjentów z cukrzycą czekano w Stanach Zjednoczonych. Amerykańskie FDA (Food and Drug Administration) stosowne dokumenty podpisało dopiero w roku 1995.

Inne właściwości metforminy

We wszystkich krajach lek może być stosowany długoterminowo. Zaleca się nawet takie postępowanie, bo jego działanie widoczne jest nie tylko w aspekcie cukrzycy. Metformina wpływa także osłonowo na układ krążenia.

Co ciekawe, metformina bywa zalecana również przez lekarzy ginekologów. Podaje się ją pacjentkom z zespołem policystycznych jajników. Badania wykazały, że wśród pacjentek z prawidłową masą ciała (albo takich, które skutecznie zwalczały otyłość) stosowanie metforminy sprzyjało uzyskaniu jajeczkowania, a w efekcie zajściu w ciążę. W tym przypadku stosuje się jednak znacznie większe dawki, niż u chorych na cukrzycę.

Działania niepożądane, jakie lek może wywołać

Jak każdy stosowany lek (również taki o bardzo naturalnym, ziołowym składzie), tak i ten może wywołać określone skutki uboczne. Najczęściej są to dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Metformina zwiększa ryzyko wystąpienia biegunki, nudności, wymiotów, utraty apetytu oraz bólu brzucha. Wśród stosujących lek pacjentów z cukrzycą typu 2 zanotowano także wystąpienie takich objawów niepożądanych jak zaburzenia smaku. Bardzo rzadko zdarza się, aby działanie przeciwcukrzycowe związane ze stosowaniem leku wiązało się z wystąpieniem takich objawów jak problemy skórne (pokrzywka, rumień, świąd), kwasica mleczanowa, działania związane z pracą wątroby czy zmniejszenie wchłaniania witaminy B12 wraz ze spadkiem jej stężenia w surowicy krwi.

Czy da się ograniczyć ryzyko?

Warto przy tym podkreślić, że wystąpieniu kwasicy mleczanowej (choroby metabolicznej objawiającej się przyspieszonym oddechem, majaczeniem czy znacznym obniżeniem temperatury ciała) staje się dużo bardziej prawdopodobne wśród grupy pacjentów nadużywających alkoholu. Kiedy więc lekarz prowadzący przepisuje metforminę, warto odstawić takie używki jak alkohol czy papierosy. Podczas leczenia cukrzycy (ale również bez niego) lepiej ich unikać. Kwasica jest chorobą zagrażającą nie tylko leczeniu czy zdrowiu, ale wręcz życiu pacjentów. Jednak trzeba przy tym pamiętać, że doniesienia o możliwości wystąpienia choroby dotyczą nie tylko metforminy, ale też innych lekarstw stosowanych w trakcie leczenia cukrzycy. W każdym przypadku ryzyko ich pojawienia się określane jest na podobnym poziomie.

Przeciwwskazania do stosowania metforminy

Zastosowanie metforminy nie jest wskazane u pacjentów, którzy borykają się z chorobami zaburzającymi czynność nerek (w tym ciężką niewydolnością nerek) albo są w stanie, w którym zaburzenia pracy nerek mogą wystąpić. Do stanów takich zalicza się: wstrząs, odwodnienie, zakażenie. Lekarstwa powinni także unikać pacjenci uczuleni na substancję czynną lub którąś z substancji pobocznych stosowanych przy produkcji opisywanej substancji.

Co jeszcze sprawia, że lek nie powinien być zażywany?

Kolejne stany, których wystąpienie nie pozwala na stosowanie metforminy jako sposobu na obniżenie poziomu glukozy we krwi pacjenta, to:

• stwierdzona w wywiadzie lekarskim choroba alkoholowa;
• zatrucie alkoholem;
• niewydolność wątroby;
• podanie donaczyniowe środka kontrastowego z jodem.

Żadnej dawki nie powinni także przyjąć pacjenci, u których występuje kwasica metaboliczna (a więc m.in. kwasica mleczanowa czy cukrzycowa) albo przedśpiączkowy stan cukrzycowy. Prowadzone przez lata badania kliniczne dotyczące metforminy wykazały także, że powinny unikać jej osoby, u których stwierdzono jakąkolwiek chorobę związaną z hipoksją tkanek (należą do nich wstrząs, niewydolność oddechowa, niewydolność serca, zawał mięśnia sercowego).

Metformina jest jednym z najczęściej stosowanych leków u pacjentów z rozpoznaną cukrzycą typu 2. Ta coraz bardziej popularna choroba metaboliczna, nieleczona, może wywołać wiele niepożądanych skutków. Wśród nich są udary, zawały, niewydolność serca, ślepota, demencja, stopa cukrzycowa czy niewydolność nerek. Cukrzyca mocno obciąża też układ sercowo-naczyniowy. Dlatego też po zdiagnozowaniu tej choroby nie wolno ignorować zaleceń lekarskich! Należy dostosować się do nich i przyjmować wskazane przez diabetologa leki doustne. Większość z nich jest bezpieczna dla pacjentów. Substancja została gruntownie przebadana, a pacjentom podawana jest od ponad 70 lat. Kiedy więc trzeba, warto zaufać lekarzowi i przyjmować przepisane środki. Zwłaszcza że cukrzyca typu 2 jest chorobą bardzo podstępną, która może w organizmie rozwijać się całymi latami!